Kur historia përsëritet: Nga lëshimet e Chamberlain te kompromiset e Trump

Në një botë ku historia shpesh përsëritet, ne gjejmë veten përballë një skene të njohur: një udhëheqës perëndimor që, në përpjekje për të shmangur konfliktin, bën lëshime ndaj një agresori autoritar. Në vitin 1938, Neville Chamberlain, Kryeministri i atëhershëm i Mbretërisë së Bashkuar, deklaroi me krenari se kishte siguruar "paqen për kohën tonë" pas Marrëveshjes së Mynihut, vetëm për të parë Evropën të zhytet në luftë një vit më vonë. Sot, në vitin 2025, Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, duket se po ndjek një rrugë të ngjashme në marrëdhëniet e tij me Rusinë dhe konfliktin në Ukrainë.

Lord Neville Chamberlain, Kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar nga viti 1937 deri më 1940, është i njohur për politikën e tij të qetësuese (appeasement) ndaj Gjermanisë naziste të Adolf Hitlerit. Ai u përpoq të shmangte një luftë tjetër evropiane duke bërë lëshime ndaj kërkesave të Hitlerit.

Deklarata kryesore e Chamberlain për marrëveshjen paqësore me Hitlerin

Pas Marrëveshjes së Mynihut më 30 shtator 1938, ku Britania, Franca, Italia dhe Gjermania ranë dakord që Hitleri të aneksonte Sudetenlandin (një rajon me shumicë gjermane në Çekosllovaki), Chamberlain deklaroi me entuziazëm:

"I believe it is peace for our time."
("Unë besoj se kjo është paqja për kohën tonë.")

Këtë deklaratë e bëri më 30 shtator 1938, pas kthimit të tij në Londër nga Mynihu, ndërsa valëviste një copë letre që ai pretendonte se ishte një angazhim i Hitlerit për paqe. Në atë letër, të nënshkruar nga Chamberlain dhe Hitleri, thuhej se të dy vendet "nuk do të ndërmarrin luftë ndaj njëri-tjetrit dhe do të zgjidhin çështjet e tyre me dialog."

Çekosllovakia nuk u përfshi fare në negociatat që çuan në Marrëveshjen e Mynihut më 1938. Ajo u detyrua të dorëzojë rajonin e Sudeteve ndaj Gjermanisë naziste, pa pasur mundësi të ndikojë në vendimin për cenimin e integritetit të saj territorial.

Megjithatë, kjo marrëveshje doli të ishte një iluzion, pasi Hitleri vazhdoi me pushtimin e pjesës tjetër të Çekosllovakisë në mars 1939 dhe më pas sulmoi Poloninë më 1 shtator 1939, duke shkaktuar fillimin e Luftës së Dytë Botërore.

Si u perceptua kjo deklaratë?

Në atë kohë, shumë britanikë e mirëpritën marrëveshjen si një mënyrë për të shmangur luftën. Winston Churchill, i cili më vonë e pasoi Chamberlain si Kryeministër, e kritikoi ashpër politikën e “qetësimit”, duke thënë:

"You were given the choice between war and dishonor. You chose dishonor, and you will have war."
("Ju kishit zgjedhjen midis luftës dhe turpit. Ju zgjodhët turpin dhe do të keni luftë.")

Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, politika e Chamberlainit u konsiderua si një dështim historik, megjithëse disa historianë argumentojnë se ajo i dha Britanisë kohë për t'u përgatitur ushtarakisht për luftë.

Donald Trump – Chamberlain i kohës së sotme

Më 18 shkurt 2025, në Riad të Arabisë Saudite, u zhvilluan bisedime të nivelit të lartë midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë, me qëllim gjetjen e një zgjidhjeje për përfundimin e luftës në Ukrainë dhe përmirësimin e marrëdhënieve dypalëshe. Delegacioni amerikan u kryesua nga Sekretari i Shtetit, Marco Rubio, ndërsa pala ruse u përfaqësua nga Ministri i Jashtëm, Sergei Lavrov.

Deklaratat e Donald Trump për luftën e Rusisë në Ukrainë dhe qëndrimi i Neville Chamberlain ndaj Gjermanisë naziste kanë disa ngjashmëri thelbësore, por edhe disa dallime kryesore.

Ngjashmëritë mes Trump dhe Chamberlain:

1. Politika "qetësuese" ndaj agresorit

• Chamberlain u përpoq të shmangte luftën me Gjermaninë naziste duke i lejuar Hitlerit të aneksonte Sudetenlandin, me shpresën se ai do të ndalej aty.
• Trump ka sugjeruar që Ukraina duhet të japë territor për të arritur paqe me Rusinë, duke lënë të kuptohet se një kompromis i tillë do të ndal luftën dhe do të shpëton jetat.

2. Besimi në një marrëveshje paqësore me agresorin

• Chamberlain kthehej nga Mynihu duke tundur një letër që sipas tij siguronte paqen me Hitlerin.
• Trump ka thënë se mund të negociojë një marrëveshje paqeje “për 24 orë” nëse rizgjidhet president, që tashmë është, duke sugjeruar një lloj marrëveshjeje që përfshin dhënien e territoreve të pushtuara nga Rusia.

3. Nënvlerësimi i qëllimeve të agresorit

• Chamberlain nuk e kuptoi (ose nuk donte të pranonte) se Hitleri nuk do të ndalej me Sudetenlandin, por kishte ambicie për të pushtuar më shumë territore.
• Trump duket se injoron faktin që Putini nuk ka treguar asnjë shenjë se do të ndalet me Donbasin dhe Krimenë, dhe shumë analistë besojnë se qëllimi i tij është kontrolli i plotë i Ukrainës. Madje, mund të vazhdon me pushtimin e Polonisë.

Dallimet mes Trump dhe Chamberlain:

1. Rrethanat historike janë ndryshe

• Chamberlain vepronte në një kohë kur Britania ishte e papërgatitur për luftë, dhe pajtimi mund të ishte një përpjekje për të fituar kohë.
• Trump flet në një kohë kur Perëndimi ka fuqinë ta ndihmojë Ukrainën ushtarakisht dhe nuk përballet me të njëjtën krizë ekzistenciale si Britania në 1938.

2. Chamberlain nuk kishte simpati për Hitlerin, ndërsa Trump ka njëfarë afërsie me Putinin

• Chamberlain nuk e admironte Hitlerin personalisht; ai thjesht shpresonte të shmangte një luftë tjetër botërore.
• Trump ka pasur deklarata pozitive për Putinin, e ka quajtur atë një lider të fortë dhe ka kritikuar ndihmën e Perëndimit për Ukrainën.

3. Chamberlain më vonë ndryshoi qëndrim, Trump nuk ka ndryshuar ende

• Pasi Hitleri theu marrëveshjen dhe pushtoi pjesën tjetër të Çekosllovakisë, Chamberlain ndryshoi qëndrim dhe më vonë i shpalli luftë Gjermanisë në 3 tetor 1939, duke deklaruar në radio “Ky vend (Britania) është në luftë me Gjermaninë”.
• Trump vazhdon të këmbëngulë se Ukraina duhet të bëjë kompromis me territor për të ndalur luftën.

A do të funksiononte propozimi i Trump si ai i Chamberlainit?

Historia na mëson se pajtimi me agresorët rrallëherë funksionon.

• Nëse Ukraina do të pranonte të jepte territor për paqe, a do të ndalej Putini aty?
  • Siç ndodhi me Hitlerin, një lider autoritar shpesh sheh lëshimet si një shenjë dobësie dhe jo si një zgjidhje për paqen.
  • Nëse Rusia fiton territor pa luftë të gjerë, do të inkurajohet të sulmon përsëri në të ardhmen.
• Një marrëveshje e tillë mund të destabilizojë rendin ndërkombëtar, duke treguar se pushtimi i territoreve mund të shpërblehet. 

Thelbësore është të kujtojmë mësimet e historisë - Politika e qetësimit të Chamberlain nuk arriti të parandalojë Luftën e Dytë Botërore; përkundrazi, ajo i dha kohë dhe guxim një agresori për të ndjekur qëllimet e tij. Sot, ne përballemi me një zgjedhje të ngjashme: të qëndrojmë të vendosur kundër agresionit ose të rrezikojmë të përsërisim gabimet e së kaluarës. Siç ka paralajmëruar historia, lëshimet ndaj tiranëve rrallëherë sjellin paqe të qëndrueshme; përkundrazi, ato shpesh çojnë në konflikte më të mëdha dhe më shkatërruese.