“Topi akustik” në Beograd

Pajisja akustike me rreze të gjatë (LRAD) dhe protestat në Beograd: Përdorimi, efektet dhe dilemat teknike

Më 15 mars 2025, në Beograd, protestuesit raportuan se kundër tyre ishte përdorur Pajisja Akustike me Rreze të Gjatë (Long Range Acoustic Device - LRAD), e njohur si "topi akustik". Kjo pajisje është përdorur më parë nga forcat e rendit për të shpërndarë turma me anë të zhurmës akustike të fuqishme. Megjithatë, autoritetet zyrtare mohuan përdorimin e saj, ndërsa në pamjet e shpërndara në rrjetet sociale dhe media të pavarura shfaqeshin protestues që shpërndaheshin me panik, por pa një regjistrim të qartë të tingullit të pajisjes. Protestuesin e përshkruan ndjenjën “sikur një veturë lëvizë me shpejtësi të madhe në drejtimin e tyre”.

Ky artikull analizon përdorimin e LRAD, efektet e tij dhe shpjegon arsyet teknike pse mikrofonat e kamerave dhe celularëve nuk arritën të regjistronin tingullin e kësaj pajisjeje.

Çfarë është LRAD dhe si funksionon?

Pajisja Akustike me Rreze të Gjatë (LRAD) është një sistem akustik i drejtuar, i zhvilluar për të transmetuar tinguj të fuqishëm në distanca të gjata. Këto pajisje përdoren për komunikim emergjent, mbrojtje detare dhe, më së shumti, për kontrollin e turmave nga forcat e sigurisë.

Karakteristikat kryesore të LRAD:

• Projekton tingullin në mënyrë të drejtuar, duke minimizuar shpërndarjen e tij anash;
• Mund të arrijë një nivel të zërit deri në 162 dB, më i lartë se tingulli i një motori avioni;
• Përdor një spektër të frekuencave që shkakton dhimbje, çorientim dhe ndjenjë paniku tek njerëzit e ekspozuar.

Genasys LRAD dhe modelet kryesore të tij

Genasys Inc., e njohur më parë si LRAD Corporation, prodhon një gamë të gjerë pajisjesh LRAD të dizajnuara për komunikim të qartë në distanca të gjata dhe për aplikime të ndryshme, përfshirë sigurinë publike, kontrollin e turmave dhe përdorime ushtarake.

Modelet kryesore të Genasys LRAD:

• LRAD 100X – Model portativ dhe i lehtë për distanca të shkurtra (deri në 600m), i përdorur kryesisht nga forcat e rendit.
• LRAD 300X – Pajisje kompakte për sigurinë publike dhe aplikime detare, me rreze deri në 1000m.
• LRAD 450XL – Model i fuqishëm për distanca mesatare (1700m), i përdorur nga ushtria dhe siguria infrastrukturore.
• LRAD 1000Xi – Njësi e fuqishme për instalime fikse ose të lëvizshme, me rreze deri në 3000m.
• LRAD 2000X – Pajisje me rreze të gjatë (5500m), e përdorur në mbrojtjen kufitare dhe për aplikime ushtarake.

Genasys LRAD është përdorur në shumë situata reale për kontrollin e turmave, sigurinë ushtarake, mbrojtjen detare dhe paralajmërimet emergjente. Më poshtë janë disa nga rastet më të njohura ku është vendosur në përdorim:

1. Protestat dhe kontrolli i turmave

a) Protestat e G20 në Pittsburgh (2009)

• Ky ishte rasti i parë i njohur publikisht ku një njësi policore në SHBA përdori LRAD.
• Pajisja u përdor për të shpërndarë protestuesit me tinguj me frekuencë të lartë, duke shkaktuar dhimbje të veshëve dhe çorientim te demonstruesit.

b) Protestat për George Floyd (2020, SHBA)

• Genasys LRAD u përdor nga policia në qytete të ndryshme si Minneapolis, Portland dhe New York për të paralajmëruar dhe shpërndarë turmat gjatë protestave masive për drejtësi racore.
• Shumë protestues dhe avokatë të të drejtave të njeriut e kritikuan përdorimin e LRAD, duke argumentuar se përdorimi i zërit si armë ishte i panevojshëm dhe i rrezikshëm.

c) Protestat në Francë dhe Gjermani (2023-2024)

• Genasys LRAD është përdorur nga forcat policore franceze dhe gjermane për të kontrolluar demonstratat kundër reformave të qeverisë dhe politikave të migracionit.
• Protestuesit raportuan ndjesi dhimbjeje dhe tronditjeje të menjëhershme, ndërsa organizatat për të drejtat e njeriut kërkuan rregulla më të qarta mbi përdorimin e kësaj teknologjie.

2. Mbrojtja detare dhe lufta kundër piraterisë

a) Përdorimi kundër piratëve somalezë (2005 - 2010)

• Disa anije tregtare dhe anije lundrimi instaluan LRAD për të penguar sulmet e piratëve në brigjet e Somalisë.
• Në vitin 2005, anija lundruese Seabourn Spirit përdori një LRAD për të detyruar piratët të largoheshin, duke i ekspozuar ata ndaj tingujve të fuqishëm dhe të padurueshëm.
• Sipas raporteve, piratët u tronditën dhe u larguan pa mundur të zbarkojnë në anije.

b) Mbrojtja e porteve dhe bazave ushtarake detare

• LRAD është vendosur në bazat detare të SHBA-së, Britanisë së Madhe dhe Japonisë, si një mjet për të ndaluar hyrjet e paautorizuara.
• Në disa raste, është përdorur për të paralajmëruar anijet e dyshimta që i afroheshin bazave ushtarake pa leje.

3. Paralajmërimet dhe komunikimi në emergjenca

a) Paralajmërimet për cunami në Japoni dhe Indonezi

• Pas cunamit shkatërrues të vitit 2004 në Oqeanin Indian, qeveritë e Indonezisë, Japonisë dhe Tajlandës instaluan sisteme LRAD për të paralajmëruar popullatën për cunamet e mundshme.
• Kur ndodhën cunamet e mëvonshme në 2011 në Japoni, LRAD ndihmoi në udhëzimin e njerëzve për evakuim, veçanërisht në zonat bregdetare.

b) Zjarret në pyje në Kaliforni dhe Australi

• Genasys LRAD është përdorur në SHBA dhe Australi për të paralajmëruar banorët për evakuim emergjent gjatë zjarreve të mëdha në pyje.
• Tingulli i fuqishëm dhe i drejtuar ndihmoi autoritetet të arrinin popullatën në zona të largëta, ku sinjalet telefonike nuk funksiononin.

c) Përmbytjet në Evropë (2023)

• Në disa zona të Gjermanisë dhe Holandës, LRAD është përdorur për të paralajmëruar komunitetet për përmbytjet e mundshme, duke ndihmuar në organizimin e evakuimeve të shpejta.

4. Siguria kufitare dhe antiterrorizmi

a) Kufiri SHBA-Meksikë

• LRAD është vendosur nga Patrulla Kufitare e SHBA për të paralajmëruar dhe zmbrapsur emigrantët që përpiqen të kalojnë kufirin në mënyrë të paligjshme.
• Ka pasur raportime se LRAD është përdorur gjithashtu për të shpërndarë grupet e trafikut të drogës në kufirin jugor të SHBA.

b) Aeroportet dhe objekte të ndjeshme

• Izraeli dhe disa vende të BE-së kanë vendosur LRAD në aeroporte dhe qendra bërthamore për të penguar sulmet terroriste ose hyrjet e paautorizuara.
• Në disa raste, është përdorur për të paralajmëruar dhe neutralizuar individët e dyshimtë pa përdorur forcë fizike.

Përdorimi i dyshuar i “topit akustik” (LRAD) në Beograd

Në protestën e Beogradit, sipas dëshmive të protestuesve, përdorimi i LRAD shkaktoi një shpërndarje të menjëhershme të turmës. Megjithatë, regjistrimet audio nga kamerat televizive dhe celularët nuk dëshmuan qartë tingullin e kësaj pajisjeje. Kjo ka ngjallur debate mbi atë nëse pajisja është përdorur vërtet apo nëse forcat e sigurisë kanë përdorur teknika të tjera për të shpërndarë protestuesit.

Pse mikrofonat nuk e regjistruan tingullin e LRAD?

Mungesa e një regjistrimi të qartë të tingullit të LRAD nuk është një provë për mos-përdorimin e tij. E mundur është që mikrofonat e kamerave televizive ose telefonave celularë të mos regjistrojnë tingullin e një Long Range Acoustic Device (LRAD) në ambient të hapur për disa arsye kryesore:

1. Frekuenca jashtë spektrit të ndjeshmërisë së mikrofonit

• Mikrofonat e zakonshëm në kamerat televizive dhe telefonat celularë janë të dizajnuar për të regjistruar frekuencat e zërit të njeriut (zakonisht 300 Hz - 3400 Hz).
• LRAD mund të përdorë frekuenca të larta (ultratinguj) ose të ulëta, të cilat mund të mos kapen nga mikrofoni i zakonshëm.
• Nëse tingulli është shumë i lartë (mbi 150 dB), disa mikrofona mund të aktivizojnë filtrat e brendshëm të mbrojtjes për të shmangur mbingarkesën dhe mund të mos regjistrojnë tingullin fare.

2. Zhurma e ambientit dhe distanca

• LRAD është i dizajnuar të përqendrojë tingullin në një rreze të ngushtë, që do të thotë se nëse mikrofoni është jashtë kësaj rrezeje, nuk do ta kapë tingullin me të njëjtën intensitet.
• Në ambient të hapur, era dhe faktorët e tjerë natyrorë mund të shpërndajnë tingullin dhe ta bëjnë më pak të regjistrueshëm nga një mikrofon i zakonshëm.
• Përplasja e valëve të zërit me sipërfaqe të ndryshme mund të krijojë zona ku tingulli zbutet ose neutralizohet.

3. Filtrat e reduktimit të zhurmës në pajisjet elektronike

• Shumë kamera dhe telefona modernë kanë algoritme të përpunimit të zërit si:
  • Filtra të reduktimit të zhurmës, të cilët mund të interpretojnë tingullin e LRAD si "zhurmë të padëshiruar" dhe ta filtrojnë.
  • Automatik Gain Control (AGC), i cili zvogëlon volumin kur regjistron tinguj shumë të lartë për të shmangur mbingarkesën e audios.
• Në disa raste, sistemi operativ i telefonit automatikisht eliminon tingujt shumë të fortë për të mbrojtur altoparlantët dhe mikrofonin.

4. Efekti i shtrembërimit dhe mbingarkesës

• Kur një mikrofon përballet me një zë ekstrem të lartë, mund të ndodhë distorsioni (shtrembërimi) ose mbingarkesë e sensorit, duke bërë që regjistrimi të dalë i paqartë ose i heshtur.
• Mikrofonat më të ndjeshëm mund të shkaktojnë një efekt "prerjeje" (clipping), duke humbur shumë nga zëri i regjistruar.

5. Mundësia e teknologjisë së “mbulimit të zërit” (Audio Masking)

• Disa versione të avancuara të LRAD mund të përdorin teknika të sofistikuara të "mbulimit të zërit" që përdorin frekuenca të veçanta për të krijuar një efekt ku zëri dëgjohet nga njerëzit por, nuk kapet nga mikrofonat standardë.
• Ky efekt funksionon duke krijuar një diferencë të lehtë fazore midis valëve të zërit që kapin mikrofonat dhe atyre që dëgjon veshi i njeriut.

Çështjet etike dhe ligjore

Përdorimi i LRAD në protesta ngre shqetësime serioze mbi të drejtat e njeriut dhe lirinë e tubimit. Disa organizata ndërkombëtare kanë kërkuar rregullime më të rrepta për përdorimin e kësaj pajisjeje, veçanërisht për shkak të dëmeve potenciale në dëgjim dhe shëndetin mendor të protestuesve.

Nëse autoritetet serbe kanë përdorur vërtet këtë pajisje në Beograd, kjo do të përbënte një precedent të rrezikshëm për kontrollin e turmave dhe për përdorimin e teknologjisë sonike si armë kundër civilëve.

Përfundim

Ndërsa autoritetet kanë mohuar përdorimin e LRAD në Beograd, faktet tregojnë se mungesa e një regjistrimi të qartë të tingullit nuk përjashton domosdoshmërisht përdorimin e tij. Karakteristikat teknike të kësaj pajisjeje e bëjnë atë të vështirë për t’u kapur nga mikrofonat e zakonshëm, ndërsa efektet e saj mbi protestuesit janë të padiskutueshme.

Në këtë kontekst, kërkesa për transparencë dhe hetim të pavarur mbi përdorimin e LRAD është thelbësore për të siguruar që të drejtat e qytetarëve të mos shkelen nga përdorimi i teknologjive represive të zërit në protesta publike.